Weles

Weles, znamienity bóg w mitologii słowiańskiej, jest postacią bogatą w aspekty i znaczenia. Jego funkcje obejmują opiekę nad magią, przysięgami, sztuką, rzemiosłem, kupiectwem i, co najważniejsze, bogactwem materialnym. W starożytnych społecznościach posiadanie bydła było wskaźnikiem dostatku, a Weles miał być jego opiekunem.

Aleksander Brückner, ceniony badacz wierzeń słowiańskich, podważył interpretację Welesa jako "boga bydlęcego". Wskazał on na możliwość błędu wynikającego z podobieństwa imienia Welesa do imienia świętego Własa (znanego również jako św. Błażej), który był opiekunem bydła dla prawosławnych Słowian.

Według Powieści Minionych Lat, cała Ruś składała przysięgę na Welesa podczas zawierania traktatów, a kara za złamanie przysięgi miała być bardzo surowa – "wyzłocenie jak złoto" (czyli skrofuloza). Wiersz o wyprawie Igora przedstawia Bojana jako "wnuka Welesowego", co podkreśla związek boga z magią i poezją, reprezentowaną przez wołchwów.

Tradycyjnie Weles był antagonistą Peruna, co odzwierciedla się w późniejszym folklorze jako rywalizacja Boga z diabłem. To także wytłumacza utożsamianie Żmija z Welesem oraz porównania św. Mikołaja z Bogiem czy św. Eliaszem.

W kontekście hinduskiego schematu Mitra-Waruna, badacze wskazywali na podobieństwo Welesa do Waruny, co sugeruje istnienie boga kary za błąd moralny.

Późniejsze wcielenia Welesa obejmują postacie Trojana (Bojana), Trzygłowa, a być może kultowy ośrodek w Wołogoszczy (obecnie Wolgast nad Zalewem Szczecińskim w Niemczech).

Źródła czeskie z XV i XVI wieku wspominają "grzechy Welesa" i odsyłają do diabła, co świadczy o kontynuacji kultu Welesa w ludowych wierzeniach.

Na obszarze Tatr zachowało się prawdopodobnie smocze wcielenie Welesa – Wołoszyn, związane z miejscem, gdzie "padł smok".

W mitologii słowiańskiej Plejady nazywane są Wołosożarami, co może mieć związek z kultem Welesa. Welesa utożsamiano też z Turońcem, co wskazuje na długotrwałe oddziaływanie jego kultu.

Partnerką Welesa mogła być postać o imieniu Velevitka, obecna w folklorze Kaszub.

Po chrystianizacji Welesa utożsamiono z różnymi postaciami, m.in. św. Błażejem, diabłem, św. Mikołajem, Michałem, Stanisławem, Florem i Laurem – wszyscy oni byli w ludowych wierzeniach opiekunami bydła.

W ludowych wierzeniach wschodniosłowiańskich łączono Welesa z opieką nad bydłem, co przeniosło się na kult św. Mikołaja. Modlono się do niego w czasie moru bydła, a nawet ofiarowywano mu nowo narodzone byczki.

Weles, jako bóg dzikich zwierząt, miał zdolność zamykania paszczęki dzikim zwierzętom i odwracania wilków od stada, co podkreślało jego funkcje strażnika bydła.

Weles, mimo przemian po chrystianizacji, pozostał w ludowej kulturze słowiańskiej jako bogata i złożona postać, związana z różnymi aspektami życia społeczności.